اسلام و تحول
مطلبِ آخرْ پاسخ این سؤال است: «تو مى گویى اسلام مى خواهد از فرد صیانت کند، لذا به جامعه اهتمام مى ورزد و راه هاى گسترده اى براى تشکیل جوامع ترسیم مى کند. چگونه مى توان مشکل تحول و پیشرفت را حل نمود؟» یا «همان طور که مىدانیم، جامعه به میزان پیشرفتِ بشریت و اعتلاى سطح فرهنگِ آن توسعه مى یابد. از آنجا که تعالیم دینى ثابت است، چگونه دین مى تواند با تحول و توسعه جوامع هماهنگ باشد؟»
براى پاسخگویى به این سؤال لازم است قبلاً سؤال دیگرى مطرح کنیم: پیشرفت چیست؟ آیا پیشرفت از آفریدن چیزى جدید در دنیا به وجود مى آید؟ یا با نابود شدن چیزى که وجود دارد ایجاد مى شود؟ چنین نیست. نه چیزى پدید مى آید و نه چیزى ناپدید مى گردد. تحول عبارت است از کنش و واکنش بین انسان و جهان. بشر همواره در حال تجربه است. او مطالعه و تفکر مى کند و چیز جدیدى کشف مى کند. وقتى چیزى کشف کرد آن را به کار مى گیرد، در نتیجه زندگى و جامعه خویش را متحول مى کند. برق و قوانین آن را مى شناسد و با تسخیر آن موجب ترقى جامعه خویش مى شود. پس تحول و توسعه عبارت است از کنش و واکنش نوبه نو یا تفاعل مستمر بین انسان و جهان. چیز جدیدى پدید نمى آید. آنچه پدید مى آید فقط کنش و واکنش جدید و قرائت و برداشت جدید از هستى و تعمق نو در کتاب آفرینش است. این است معناى پیشرفت و توسعه.
از دیدگاه اسلامْ قرآن کلام خداوند است و کلامى است که دانش گوینده آن حدى ندارد، زیرا گوینده آن خودِ خداست، که علم او بى نهایت است. علم الهى محدود به عصر خاص یا قرن و دوره خاص نیست، بلکه او همه چیز را مى داند. ظاهر و باطن همه را مى داند. دانش انسان را در قرون گذشته و در قرنهاى آینده مى داند. خداى سبحان بلندمرتبه همه چیز را مى داند. پس وقتى مى دانیم که دانش گوینده حد و مرزى ندارد، مى توانیم در هر زمانى از کلام خدا چیز جدیدى کشف و درک کنیم، همان گونه که شما مى توانید از هستىْ مفهوم جدیدى درک کنید.
آیا هستی امروز نسبت به جهانى که در هزار سال یا پنج هزار سال پیش بوده تغییر کرده است. هستى همان هستى است، ولى شما چیز جدیدى دریافته اى و آن را به شکل جدیدى بررسى کرده اى. همچنین قرآن کلام خدا است و شما حق دارید به قدر توان خویش در این کتاب تفکر و تعمق کنید. دیروز از قرآن چیزى مى فهمیدید و امروز چیز دیگرى درمى یابید. مى توانید در کتاب خدا تفکر و تعمق کنید، همان گونه که در هستى تفکر و تعمق مى کنید. در این مسیر، هشیار باشیم و بدانیم که در مقابل ما سه عامل وجود دارد: «انسان» و «هستى»، که پیشرفت جوامع حاصل کنش و واکنش آنها است و عنصر سومى که در مقابل ماست «کلام اللَّه» است. شما مىتوانید، همان گونه که با هستى (جهان یا کَون) کنش و واکنش دارید، با قرآن هم تفاعل و تعامل داشته باشید. بدین ترتیب میان شما و جهان و پیشرفتِ جوامعِ شما و «کلام خدا» نوعى هماهنگى منسجم و منظم وجود دارد. (فرصتِ آن نیست که در مورد برداشتهاى جدید از کلمات خدا مثالهایى ذکر کنم. سخن به درازا مى کشد.)
بنابراین، اسلام قادر است تعلیمات وسیع و راههاى گسترده اى براى تشکیل شایسته جوامع ارائه کند، که شما، در چارچوبِ آن، پیش خواهید رفت و چیزهاى جدیدى در سایه علم و فرهنگ و افزایش تجربیات خود درک خواهید کرد تا اینکه پدیدههاى جزئى یا کلّی تازهاى براى ساختن جامعه اى که در صدد ساختن آن هستید کشف خواهید کرد. بدین گونه، خواهید توانست در جامعه مترقى خود زندگى کنید و ببالید، هرقدر و هرگونه که مایل باشید و هرگاه که بخواهید.
این خلاصه اى است از آموزه هاى کلى و فشرده جنبههاى اجتماعى اسلام و شکى نیست که این بحث تفصیل بسیار دارد، که امیدوارم موفق شویم در دیدارها و سالهاى آتى، در این مکانهاى آماده، تبادل فکرى کنیم و به یافته هاى شما جوانان گوش فرا دهیم. بار دیگر از جوانان عضو مؤسسه طلبة المسلمین در داکار تشکر مى کنم. و السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته.
منبع:
کتاب "ادیان در خدمت انسان " از مجموعه " در قلمرو اندیشه امام موسی صدر " ،صفحه 191 ، ترجمه سید عطاالله افتخاری
این سخنرانى در دانشگاه داکار کشور سنگال در تاریخ 15/5/1967مطابق با 25اردیبهشت 1345ایراد شده است. امام موسى صدر در یک سفر ششماهه به چندین کشور افریقایى ارتباط عمیقى با رؤساى جمهور، مقامات، اندیشمندان، مردم و لبنانیهاى مهاجر این کشورها برقرار کرد.
